←@ - COPY

- kopiowanie na taśmę ostatnio wczytanego zbioru z taśmy lub z dysku. Z taśmy można skopiować prawie wszystkie istniejące programy zapisane w TURBO (również maszynowe) z wyjątkiem programów z autostartem. Z dysku można w ten sposób przenosić na taśmę wszystkie programy jednoczęściowe uruchamiające się rozkazem RUN o długości do 152 bloków. Wczytany zbiór zostanie zapisany na taśmie pod tą samą nazwą. Możliwe jest kopiowanie wielokrotne. Kopiowanie powinno następować bezpośrednio po wczytaniu. Przed rozpoczęciem kopiowania i przed każdą zmianą sposobu wczytywania należy wyresetować komputer. Rozkaz COPY jest przyporządkowany klawiszowi funkcyjnemu F7.

←HF - HEAD FIT

- dyrektywa uruchamia program do ustawiania głowicy. Do magnetofonu należy włożyć taśmę z wzorcowym nagraniem, wcisnąć PLAY i wybrać odpowiedni system. Głowicę należy ustawić tak, aby linie ukazywały się tylko w dwóch sektorach i miały minimalną grubość.

←L - LOAD

- odczytywanie programów z taśmy. Rozkaz działa z klawiatury i z programu (z autostartem). W czasie wyświetlania danych z nagłówka można przerwać procedurę przyciskając klawisz RUN/STOP. W pozostałych sytuacjach należy użyć RUN/STOP + RESTORE. Sposoby zastosowania rozkazu:

←L - jest to najbardziej typowy sposób ładowania programów (zbiorów) do komputera. Pierwszy napotkany na taśmie zbiór będzie wczytany do pamięci komputera. Jeżeli zbiór ten ma headertype 1 to będzie zawsze wczytany do obszaru pamięci przeznaczonego dla BASIC'u (zwykle począwszy od adresu 2049), bez względu na adres startowy i końcowy. Jeżeli headertype programu wynosi 3, to program zostanie wczytany do obszaru pamięci wyznaczonego przez startaddress i endaddress.

←L"NAZWA" - program o zadanej nazwie zostanie wczytany do pamięci komputera, w sposób jak wyżej. Zamiast pełnej nazwy można podać skrót, opuszczając znaki od końca (nigdy od początku !), np. ←L"NAZWA", ←L"NA",

←L"NAZWA",1,1 - dyrektywa ta powoduje wyszukanie i wczytanie programu zapisanego na taśmie zawsze do obszaru pamięci określonego przez adres startowy i adres końcowy, bez względu na headertype. Możliwe jest skracanie nazwy w sposób podany poprzednio lub niepodawanie nazwy: ←L"",1,1. Rozkaz w tej postaci jest przyporządkowany klawiszowi funkcyjnemu F5.

←ME - MERGE

- ta dyrektywa powinna być stosowana tylko do programów napisanych w BASIC'u i zapisanych na taśmie z headertype 1. Instrukcja działa podobnie jak ←L, z tą różnicą, że jeśli w pamięci komputera znajdował się jakiś program napisany w BASIC'u, to nie zostanie on usunięty, ale do tego programu zostanie dołączony następny doczytywany program. Wskazane jest, aby program doczytywany miał numery linii wyższe, niż poprzedni, w przeciwnym razie należy dokonać przenumerowania (p. instrukcja ←R - RENUMBER). Sposób zastosowania: ←ME lub ←ME"NAZWA".

←V - VERIFY

- weryfikacja programu. Sposoby użycia rozkazu:

←V - weryfikacja pierwszego napotkanego programu. Jest to najbardziej typowy sposób sprawdzania poprawności zapisu na taśmie. Można go stosować do wszystkich programów (zbiorów), których adres startowy wynosi 2049, bez względu na headertype oraz do wszystkich programów (zbiorów), których headertype wynosi 3, bez względu na adres startowy.

←V"NAZWA" - rozkaz powoduje wyszukanie na taśmie zbioru o nazwie NAZWA i weryfikuje go. Sposób i zakres działania rozkazu - jak wyżej.

←V"NAZWA",1,1 - zbiór o nazwie "NAZWA" będzie wyszukany i zweryfikowany. Dyrektywa ta jest najbardziej uniwersalna, ponieważ weryfikuje wszystkie możliwe zbiory, bez względu na headertype, startaddress i endaddress.

←£ - VERIFY

- weryfikacja ostatnio zapisanego programu. Jest to najszybszy, najpewniejszy i najlepszy sposób weryfikacji. Ten rozkaz jest przyporządkowany klawiszowi funkcyjnemu F8.

←S - SAVE

- zapisywanie programów. Rozkaz działa z klawiatury i z programu. Sposoby użycia:

←S"NAZWA" - zbiór o nazwie "NAZWA" zostanie zapisany na taśmie. Jest to najbardziej typowy sposób zapisu programów. Uzyskuje się zapis z headertype 1. W ten sposób należy zapisywać i kopiować wszystkie programy napisane w BASIC'u, jak również wszelkie gry (i inne programy maszynowe) startujące z BASIC'u, tj. uruchamiające się rozkazem RUN. Rozkaz ten jest przyporządkowany klawiszowi funkcyjnemu F6.

←S"NAZWA",1,1 - zbiór o podanej nazwie zostanie zapisany na taśmie z headertype 3.

←W - WRITE

- zapisywanie programów maszynowych, ciągu bajtów, obrazów grafiki HI-RES i innych zbiorów. Rozkaz jest użyteczny szczególnie dla programujących w języku maszynowym. Za pomocą tej dyrektywy można zarejestrować dowolny fragment lub całą pamięć komputera (pełne 64KB). Przy zapisywaniu obszaru od komórki nr 0 do 817 (wskaźniki systemu operacyjnego, stos, wektory) wskazana jest ostrożność i dobra znajomość systemu operacyjnego komputera. Sposoby wykorzystania:

←W, adres startowy, adres końcowy "NAZWA" - zapisywanie zbioru określonego przez adres startowy (nr pierwszej komórki zbioru) i adres końcowy (nr pierwszej komórki poza zbiorem; nr ostatniego zapisywanego bajtu jest, więc o jeden mniejszy). Nagłówek jest typu 1.

←W, adres startowy, adres końcowy "NAZWA", 1,1 - podobnie jak poprzednio, z tym, że headertype wynosi 3.

Przykłady:
, 49152, 53248 "PROGRAM MASZ", 1,1 - zapisanie programu maszynowego
, 40960, 49152 "TEKST",1,1 - zapisanie RAM'u w obszarze adresowanym interpretera BASIC'u,
, 57344, 0 "OBRAZEK", 1,1 - zapisanie grafiki HIRES w obszarze adresowym KERNALA,
, 1024, 2024 "EKRAN", 1,1 - zapisanie (z programu) obszaru ekranu LORES (znakowego),
, 1024, 0 "MEMORY", 1,1 - zapisanie całego użytecznego obszaru pamięci komputera.

←D - DELETE

- usuwanie wierszy z programów napisanych w BASIC'u. Sposób wykorzystania:
←D, dolna granica usuwanego obszaru, górna granica obszaru. Np.
←D, 200, 780 - wiersze o numerach mieszczących się w przedziale od 200 do 780 będą usunięte,
←D, 0, 400 - wszystkie wiersze o numerach nie większych niż 400 będą usunięte.

←F - FIND WORD

- poszukiwanie zadanego słowa. Sposób wykorzystania:
←F "SŁOWO". Będą podane wszystkie numery wierszy zawierające SŁOWO (jeśli istnieją). W ten sposób można poszukiwać wyrazy zawarte w łańcuchach, po REM'ach, a także zmiennych.

←KR - KILLER OF REM

- dyrektywa ta usuwa wszystkie teksty występujące po REM w programach napisanych w BASIC'u, przez co zmniejsza się długość programu. Jeżeli dany wiersz zawiera tylko REM, to jest usuwany w całości. Do takiego wiersza nie należy kierować skoków typu GOTO lub GOSUB. Podawana jest liczba bajtów (długość) programu przed i po operacji. Wykonanie kolejno ←KR, ←KS, ←P znacznie skraca programy.

←KS - KILLER OF SPACE

- rozkaz usuwa wszystkie zbędne spacje (również w tekstach po REM), przez co zmniejsza się długość programu. Nie są usuwane spacje w łańcuchach. Wykonanie kolejno ←KR, ←KS, ←P znacznie skraca program.

←X - EXPEND

- przywracanie spacji (odwrotnie do ←KS).

←P - PACKAGE

- dyrektywa zwiększa gęstość upakowania programu, przez co skraca się jego długość. Program skracany może zawierać maksymalnie 255 skoków typu GOTO lub GOSUB. Bardziej rozbudowane programy można skracać partiami. Rozkaz jest nieodwracalny i po jego wykonaniu nie można już zmieniać tak skróconego programu. ←KR, ←KS, ←P znacznie skraca program.

←U - UNNEW

- ratowanie (przywracanie) programów napisanych w BASIC'u po wykonaniu instrukcji NEW lub po resecie z klawiszem COMMODORE.

←R - RENUMBER

- zmiana numeracji programu napisanego w BASIC'u. Procedura renumeracji uwzględnia i zmienia adresy wszystkich skoków typu GOTO lub GOSUB. Sposób użycia rozkazu:
wypisujemy ←R i przyciskamy RETURN. Program pyta się o numer pierwszego wiersza i o skok (przyrost numeracji). W przypadku wystąpienia błędu wyświetlany jest odpowiedni komunikat.

←A - AUTONUMBER

- automatyczna numeracja wierszy. Sposób zastosowania:
←A, nr 1-go wiersza, skok. Np.:
←A, 100,10.
Wartość skoku nie może przekraczać 255. Wyłączenie trybu AUTONUMBER następuje poprzez wydrukowanie pustego wiersza (tj. do kolejnego zaproponowanego wiersza nic nie wpisujemy i przyciskamy RETURN). Program jednak pamięta numer wiersza, przy którym wyszliśmy z trybu AUTONUMBER. Wykonanie ←A bez podawania liczb spowoduje kontynuację autonumeracji począwszy od numeru tego wiersza.

←I - INFO

- informacja o ważnych dla BASIC'u adresach. Podawane są kolejno:

adres początku programu napisanego w BASIC'u
adres końca programu napisanego w BASIC'u,
adres końca obszaru zmiennych nieindeksowanych,
adres końca obszaru dla zmiennych indeksowanych,
adres początku obszaru zmiennych łańcuchowych,
adres końca obszaru przeznaczonego dla BASIC'u,
liczba wolnych bajtów.

←CO - COLOR

- zmiana kolorów ekranu. Sposób wykorzystania:
←CO, nr koloru tła, nr koloru ramki; numery kolorów jak w instrukcji do COMMODORE. Np.
←CO, 12, 15.

←CP - CURSOR POSITION

- ustawienie kursora. Sposób wykorzystania:
←CP, nr kolumny, nr wiersza. Nr kolumny = 0-39, nr wiersza = 0-24.
Ta dyrektywa jest szczególnie użyteczna z programu. Po tym rozkazie może następować np. rozkaz PRINT lub INPUT. Np.
←CP, 20, 12: PRINT A$.

←HE - HELP

- listowanie rozkazów systemu BLACK BOX.

←MO - MONITOR

- włączenie monitora. Opis rozkazów monitora jest przedstawiony w dalszej części niniejszego opracowania.

←YK, ←NK - YES KEY, NO KEY

- włączanie i wyłączanie klawiszy funkcyjnych.

←YR, ←NR - YES REPEAT, NO REPEAT

- jednokrotne naciśnięcie i przytrzymanie danego klawisza powoduje (YES) lub nie (NO) jego wielokrotne drukowanie.

←YS, ←NS - YES SCREEN, NO SCREEN

- włączanie lub wyłączanie ekranu. Wyłączanie ekranu przyspiesza obliczenia.

←YT, ←NT - YES TONES OF MUSIC, NO TONES OF MUSIC

- włączanie lub wyłączanie klawiatury muzycznej (muzyczny "BIP"). Klawiatura C-64 zamienia się w 3-oktawową klawiaturę umożliwiającą grę jedno-, dwu- lub trójgłosową. Przyciśnięcie SHIFT lub SHIFT LOCK zwiększa wysokość dźwięku o dwie oktawy. W sumie możliwe jest wydobywanie dźwięków pojedynczych w zakresie 5 oktaw oraz większości dwu- i trójdźwięków. Procedura działa na zasadzie przerwań, możliwa jest równoczesna gra i wykonywanie programów napisanych w BASIC'u.

←Q - OUIT

- wszystkie rozkazy systemu zostają wyłączone. Od tej chwili komputer działa tak, jak gdyby w ogóle nie było cartridge'a. Na ogół rozkaz ten nie jest potrzebny. W nielicznych przypadkach należy go wykonać przed uruchomieniem niektórych gier lub rozszerzeń BASIC'u. Powrót do systemu możliwy jest poprzez RESET (sposób najpewniejszy) lub SYS 268.

A aaaa

- wywołanie assemblera:
aaaa - adres startowy (początkowy) programu. Przy wypisywaniu adresów przy rozkazach nie trzeba używać symbolu $ oznaczającego liczbę heksadecymalną, np.:

Gdy wystąpi błąd, kursor przeskakuje z powrotem za adres. Jeżeli chcemy zmienić zakończony już wiersz (np. zmienić adres lub instrukcję), musimy ustawić kursor w miejsce, które ma być zmodyfikowane. Po dokonaniu poprawki trzeba nacisnąć RETURN tyle razy, aż kursor dojdzie do miejsca, w którym przerwaliśmy pisanie. Jeżeli mamy wykonać skok, a nie jest jeszcze znany adres docelowy, możemy zamiast adresu wstawić etykietę. Etykieta składa się z litery Z i z liczby szesnastkowej od 00 do 3E, np.

2005 JMP Z03

Gdy "dotarliśmy" już do adresu skoku musimy przed rozkazem zapisać etykietę, np.:

2048 Z03 LDA #4

Poszczególne bajty, nie będące rozkazami ani adresami rozkazów (np. krótkie tabele) assembler przyjmuje poprzez postawienie kropki przed bajtem, np.:

357A.FF

B aaaa bbbb

Bajty zawarte w obszarze pamięci od aaaa do bbbb zostaną umieszczone jako wiersze programu napisanego w BASIC'u (w połączeniu z rozkazem DATA). Program jest kreowany automatycznie, pierwszy wiersz danych ma numer 32000. Wszystkie dane są przedstawione jako liczby dziesiętne. Dane te mogą teraz być (lub już są) dołączone do programu napisanego w BASIC'u i (po uruchomieniu tego programu) ponownie wczytane za pomocą instrukcji READ, a następnie umieszczone za pomocą POKE w odpowiednim obszarze pamięci.
Rozkaz ten pozwala na umieszczenie podprogramów maszynowych w programach napisanych w BASIC'u i na start tych podprogramów z BASIC'u.

Przykład:
b c000 c064

C aaaa bbbb cccc dddd eeee

Rozkaz służy do zmiany lokalizacji (przesuwania) podprogramów lub całych programów maszynowych. Realizuje dwie funkcje jednocześnie: po pierwsze przepisuje (przesuwa) program z jednego obszaru pamięci do drugiego, po drugie przelicza wszystkie adresy skoków bezwzględnych JSR lub JMP "dopasowując" je do nowego obszaru pamięci, w którym teraz znajduje się program. Znaczenie poszczególnych adresów jest następujące:

aaaa adres początku obszaru (podprogramu), który ma być przesunięty,
bbbb adres końca tego obszaru (minus jeden),
cccc adres początku obszaru, do którego ma być przesunięty program,
dddd adres początkowy całego programu,
eeee adres końca całego programu.

D aaaa lub D aaaa bbbb

Disassembler służy do badania RAM'u pod kątem programów napisanych w języku maszynowym. Przedstawia rozkazy assemblera w kodzie mnemonicznym, wyjaśnia również sposób adresowania. Możliwe jest wprowadzenie zmian (poprawek) do disassemblowanego programu.

disassemblacja pojedynczych wierszy - SPACE,
ciągła disassemblacja/zatrzymanie - RETURN,
zakończenie disassemblacji - RUN/STOP.

F ss...ssaaaabbbb

Poszukiwanie określonej kombinacji bajtów w obszarze od aaaa do bbbb, np.:

F C3 C2 CD 38 30, 3000 A000 - poszukiwanie CBM 80.

Po znalezieniu szukanej kombinacji bajtów drukowany jest adres pierwszego bajtu. Gdy przeszukujemy wg wielu kryteriów, nieistotne części bajtów (lub całe bajty) można zastąpić gwiazdką (lub dwoma gwiazdkami), np.:

F A* ** B* AC, gdy szukamy A0 FF B4 AC, A5 78 B5 AC, itd.

FAxxxx aaaa bbbb

Dyrektywa ta powoduje wyszukiwanie wszystkich 3-bajtowych rozkazów, których operandami jest określony adres xxxx, w obszarze od aaaa do bbbb. Znalezione rozkazy są disassemblowane. Np.:

FA1234 2000 2100 będzie poszukiwać i disassemblować rozkazy.

itd. W obszarze od aaaa do bbbb.

FIxx aaaa bbbb

Poszukuje operandów z operandem typu immediate" (np. LDA #2C) o wartości xx.

FRxxxx aaaa bbbb

Poszukuje skoków względnych (np. BEQ, BNE itp.) do określonego adresu xxxx.

Przykłady:

FR350A 3100 3600,
FR51** 5080 6233.

FT aaaa bbbb

Listuje wszystkie nie dające się disassemblować bajty, w obszarze od aaaa do bbbb. Ostatecznie otrzymuje się dokładne adresy początkowe i końcowe tabel.

FZxx aaaa bbbb

Poszukuje rozkazów zaadresowanych wg formuły ZERO PAGE, np.:

FZ12 1200 1337.

Gaaaa

Rozkaz startu programu maszynowego podobny do SYS z tym, że na końcu programu powinien być rozkaz BRK (a nie RTS), co zapewnia powrót do monitora.

L

L"NAZWA",O8 lub L"NAZWA",O9 - ładowanie programu ze stacji dysków.

M aaaa lub M aaaa bbbb

Listowanie obszaru pamięci począwszy od aaaa lub od aaaa do bbbb w postaci liczb szesnastkowych. Po prawej stronie wyprowadzane są dodatkowo znaki ASCII, ale tylko wówczas, gdy chodzi o literę, liczbę lub znak matematyczny.
Po wydaniu tego rozkazu wyprowadzony zostanie tylko jeden wiersz, SPACE listuje następne wiersze, aż do puszczenia klawisza. RETURN albo dowolny inny klawisz - ciągłe listowanie, aż do ponownego przyciśnięcia klawisza.
Po przyciśnięciu RUN/STOP monitor melduje się migającym kursorem. Można wówczas wprowadzać modyfikacje (zmieniać bajty) w poszczególnych wierszach.

SHIFT + M - wyprowadzenie na drukarkę.

O aaaa bbbb xx

Wypełnienie obszaru pamięci RAM od aaaa do bbbb wartością xx, np.:

O 2031 2109 EA - obszar od 2031 do 2109 będzie wypełniony wartością EA, która oznacza rozkaz NOP.

Pxx

Ustawienie wyjścia na drukarkę: xx może przyjmować wartości 04 albo 11. Jeżeli xx=04, to komputer steruje drukarką z wejściem szeregowym, kompatybilną z systemem COMMODORE, dołączoną do gniazda SERIAL. Jeżeli xx=11, to komputer steruje drukarką z wejściem CENTRONICS dołączona do gniazda USERPORT. Po wejściu do monitora wystarczy raz ustawić drukarkę.

R

Wyświetlenie zawartości rejestrów procesora:

S

S"NAZWA",08, aaaa, bbbb - zapis obszaru od aaaa do bbbb-1 na dyskietkę. Numer stacji może być również 09.

W aaaa bbbb cccc

Rozkaz powoduje przepisanie bajtów zawartych w obszarze od aaaa do bbbb do obszaru, którego początkowy adres jest równy cccc. Np.:

W 2000 2800 4000 przepisuje obszar 2000 do 27FF w obszar 4000 do 47FF.

X

Opuszczamy monitor i powracamy do systemu BLACK BOX.

# aaaa bbbb

Porównywanie, sprawdzanie czy dwa obszary pamięci są identyczne. Podaje się tylko adresy początkowe obszarów. Monitor wykazuje pierwszy adres, gdzie bajty są różne.
Ponadto assembler-monitor pozwala przeliczać liczby dziesiętne na szesnastkowe i odwrotnie, a w przypadku liczb 8-bitowych 0-255 (0-FF) - również na postać binarną.

#xx (xx jest zawarte w granicach od 0 do 255) - przelicza liczbę dziesiętną na postać heksadecymalną i binarną.

#xxxx (xxxx jest większa od 255) przelicza liczbę dziesiętną na szesnastkową.

$xx

- przelicza liczbę szesnastkową 8-bitową na liczbę dziesiętną i liczbę w postaci binarnej.

%xxxxxxxx

%00101101 - przelicza liczbę w postaci binarnej na liczbę dziesiętną i heksadecymalną.

?

?xxxx+yyyy - dodawanie liczb szesnastkowych.

?xxxx-yyyy - odejmowanie liczb szesnastkowych.

]SAM skrót ]SA

Rozkaz ten włącza program S.A.M. Software Automatic Mouth, który umożliwia syntezę mowy bezpośrednio za pomocą fonemów.

]RECITER skrót ]RE

Rozkaz ten włącza program RECITER i umożliwia czytanie (wygłaszanie) dłuższych lub krótszych tekstów, napisanych po polsku, zgodnie z zasadami pisowni, a także czytanie cyfr i niektórych skrótów.

]PITCH xx skrót ]PI xx lub POKE 39439, xx

Parametr xx może przyjmować wartość 0-255 i określa wysokość głosu. Program bezpośrednio po uruchomieniu nadaje temu parametrowi wartość 64, co odpowiada głosowi męskiemu średniej wysokości. Wartości poniżej 20 są niepraktyczne.

]SPEED xx skrót ]SP xx lub POKE 39438, xx

Rozkaz ten określa tempo recytacji. Parametr xx może się zmieniać w granicach 0-255. Bezpośrednio po uruchomieniu cartridge'a zostaje ustawiona wartość ]SP 72. Wartości poniżej 20 nie są praktycznie używane.

]KNOBS xx, yy skrót ] xx, yy lub POKE 38880, xx : SYS 38882: POKE 38881, yy : SYS 38882

Rozkaz ]KNOBS określa pewne cechy głosu, jak np. jego barwę. Parametr xx określa te własności mowy (głosu), o których decyduje krtań, natomiast parametr yy określa własności mowy (głosu, na które ma wpływ jama ustna). Oba parametry mogą przyjmować wartości 0-255. Dla języka polskiego najbardziej odpowiednie jest ustawienie ]KN 145, 140. Używając POKE można parametry xx i yy regulować niezależnie.

]ERROR skrót ]ER

Rozkaz ten jest użyteczny w trakcie prób i eksperymentów realizacji mowy przy użyciu fonemów (gdy włączony jest program S.A.M. za pomocą rozkazu ]SA). Użyty bezpośrednio po rozkazie [b?SAY powoduje sygnalizację błędu. Na ekranie zostaje wyświetlony tekst z negatywem błędnego znaku. Jeżeli tekst jest błędny, to rozkaz ]ERROR nie zostanie wykonany. Przykład zastosowania:

SAY A$ : ]ERROR

]LIGHT x skrót ]LI x

Parametr x może przyjmować tylko dwie wartości: 0 lub 1. Jeżeli x=0, wówczas w czasie wykonywania rozkazu SAY zostaje wyłączony obraz TV, a cały ekran przybiera kolor ramki. Dźwięk jest wówczas wysokiej jakości. Jeżeli x=1, obraz jest cały czas wyświetlany, ale dźwięk jest zniekształcony (głos, chociaż zrozumiały, jest mocno zachrypnięty). Zaleca się, jeżeli nie zachodzi konieczność innego rozwiązania, wyłączać ekran w czasie mowy komputera.

SAY "ŁAŃCUCH ZNAKÓW" lub SAY A$

Tym rozkazem realizowana jest mowa, np. SAY "MAO6VAA", jeżeli realizowany jest program S.A.M. lub SAY "DZIĘKUJĘ BARDZO", jeżeli wykonywany jest program RECITER. Liczba znaków w łańcuchu podanym bezpośrednio po rozkazie SAY nie może przekraczać 35. Jeżeli używa się zmiennej łańcuchowej nieindeksowanej A$, wówczas może ona zawierać 255 znaków łącznie ze spacjami. Jednakże nie zaleca się używać jednorazowo zbyt dużej liczby znaków, ze względu na możliwość pojawienia się niespodziewanych krótkich przerw w mówieniu. Wydaje się, że optymalna liczba znaków zawiera się w granicach 20-70. Nie można używać bezpośrednio zmiennych indeksowanych. Jeśli zachodzi potrzeba mówienia długich tekstów wówczas można ułożyć program wg następującego wzoru:

]QUIT skrót ]QU

Dodatkowe rozkazy BASIC'a są otrzymywane techniką zwaną wedge, która polega na zmianie procedury (podprogramu) CHRGET. Rozkaz ]QU powoduje wyłączenie tych dodatkowych rozkazów. Od tej chwili sterowanie programem syntezy mowy jest możliwe za pomocą języka maszynowego lub z BASIC'a przy użyciu POKE i SYS.

Przywrócenie wedge jest możliwe za pomocą SYS 38144.

Przykład 1

Przykład 2

SOUNDCLEAR lub S'O

Inicjalizuje wszystkie rejestry pamięci komputera ustawiając w nich wartości początkowe (startowe) i kasując równocześnie wszystkie poprzednie ustawienia (wyłącza wszystkie generatory, częstotliwości ustawia na wartości zerowe itp.). Inicjalizacja dotyczy SID.

VOLUME xx lub V'O xx

Ustawia głośność dla wszystkich 3 generatorów; wartość xx można zmieniać w granicach od 0 do 15, np. VOLUME 15 oznacza pełną głośność.

OSCILLATE x,yy lub O'S x,yy

Rozkaz ustawia częstotliwość yy dla generatora x. Częstotliwość powinna być podana bezpośrednio w Hercach, np. OSCILLATE 2, 1000 oznacza, że częstotliwość generatora nr 2 jest ustalona na 1000 Hz. Maksymalna wartość częstotliwości wynosi 3848 Hz. Rozkaz stanowi alternatywę wobec TUNE.

TUNE x,A$ lub T'U x,A$

Rozkaz daje inną możliwość ustalania wysokości dźwięku generowanego przez generator x. Łańcuch A$ powinien zawierać nutę zapisaną w sposób podobny, jak w instrukcji do "COMMODORE 64", z tą różnicą, że łącznik "-" powinien być pominięty. Np. TUNE 3, "D4" : TUNE 1, "F#5", generator 3 będzie grać nutę D w oktawie 4, a generator 1 - nutę Fis w oktawie 5.

ENVELOPE x,a,d,s,r lub E'N x,a,d,s,r

Rozkaz ten umożliwia formowanie obwiedni dla dźwięku z generatora x (x = 1,2,3). Znaczenie pozostałych symboli jest następujące:

a - attack - określa czas początkowego narastania amplitudy ("nabrzmiewania"); a=0-15,
d - decay - czas opadania amplitudy od momentu zakończenia fazy "attack" do momentu rozpoczęcia fazy "sustain",
s - sustain - określa wartość amplitudy generatora (głośność generowanego dźwięku) od momentu zakończenia fazy "decay" do momentu rozpoczęcia fazy "release". O czasie trwania tej fazy decyduje rozkaz PLAY,
r - release - określa czas końcowego opadania amplitudy od wartości określonej przez fazę "sustain" do zera. Faza "release", rozpoczyna się wówczas, gdy skończy się czas trwania dźwięku określony przez rozkaz PLAY lub, gdy wydany zostanie rozkaz PLAY x, OFF.

Wartości a, d, s, r można przyjmować w granicach od 0 do 15. Wartości te określają (z wyjątkiem s) czasy trwania poszczególnych faz i są szczegółowo omówione w instrukcjach podanych przy omawianiu rozkazu TUNE.

WAVE x,y (,zz) (,I) lub W'A x,y (,zz) (,I)

Rozkaz ten służy do określenia kształtu przebiegu generowanego: x oznacza numer generatora i przyjmuje wartość 1, 2, 3. Zmienna y oznacza numer kształtu fali i przyjmuje następujące wartości:

1. - trójkąt (piła symetryczna),
2. - przebieg piłozębny (piła niesymetryczna),
3. - prostokąt,
4. - szum.

Zmienna (,zz) występuje tylko wówczas, gdy generowany jest przebieg prostokątny i oznacza współczynnik wypełnienia prostokąta (impulsu prostokątnego). Przyjmuje wartość od 0 do 100 procent.

Następnym parametrem (,1) jest (są) litera (litery):

OFF - ten parametr może być zastosowany tylko w odniesieniu do generatora nr 3 (x=3). Użycie OFF powoduje niepodawanie sygnału z 3-go generatora bezpośrednio na wyjście małej częstotliwości. Generator ten może być włączony i wytwarzać jakiś przebieg, ale nie będzie on słyszany bezpośrednio. Przebieg ten jednak może być wykorzystany do innych celów, np. do modulacji jakiegoś parametru innego generatora, synchronizacji, modulacji kołowej itp.

S - generator określony przez parametr x będzie synchronizowany z innym generatorem, 1 z 3, 2 z 1, 3 z 2. Synchronizacja polega na powiązaniu dwóch przebiegów wytwarzanych przez parę generatorów za pomocą operacji logicznej and.

B - przebieg wytwarzany przez generator x (powinien być to trójkąt) jest powiązany z przebiegiem z innego generatora za pomocą modulacji kołowej (1 z 3, 2 z 1, 3 z 2).

Przykłady zastosowania instrukcji WAVE:

PLAY x,yy (1) lub P'L x,yy (1)

Rozkaz ten powoduje włączenie generatora x, a więc ostatecznie decyduje o tym, czy dany dźwięk z tego generatora będzie słyszany, czy też nie. Drugi parametr może być liczbą yy lub może być utworzony przez litery (1).
W przypadku podstawienia za drugi parametr wartości liczbowej yy, generator x zostanie włączony na czas określony przez tą wartość. Wartość maksymalna parametru yy wynosi 65535 i oznacza grę przez około 46 sekund. Jeżeli zostanie zastosowana instrukcja PLAY z parametrem liczbowym, to program zapisany w BASIC’'u zatrzymuje się aż do zakończenia gry generatora (wypełnienia czasu określonego przez ten parametr), po czym biegnie dalej. Alternatywnym rozwišzaniem jest zastosowanie parametru literowego ON i OFF. Instrukcja PLAY x, ON powoduje włączenie generatora x na czas nieokreślony (tj. aż do wyłączenia), przy czym program nie czeka na wyłączenie i biegnie dalej. Rozkaz ten stanowi, więc podstawę do gry wielogłosowej. Umożliwia również jednoczesne wykonywanie jakiegoś programu i wydawanie dźwięków.

Przykłady zastosowania instrukcji PLAY: PLAY 2, 5000 : PLAY 3, ON.
Wyłączenie generatora x następuje poprzez PLAY x, OFF.

FILTER 1,xx,yy,x (,y) (,z) lub F'I 1,xx,yy,x (,y) (,z)

Włącza filtr dla jednego lub większej liczby generatorów.

1 - określa sposób filtracji:

H - górnoprzepustowy,
B - środkowoprzepustowy,
T - dolnoprzepustowy,
N - środkowozaporowy.

xx - określa częstotliwość graniczną filtru w Hercach (od 30 do 11800).
yy - określa rezonans (podbicie charakterystyki częstotliwościowej) przy częstotliwości granicznej, określonej przez parametr xx; parametr yy przyjmuje wartości od 0 (brak rezonansu) do 15 (pełny rezonans).
x,y... - może składać się z 4 cyfr rozdzielonych przecinkami (liczba cyfr nie może przekraczać 4, może być jednak mniejsza niż 4). Cyfry oznaczają numery generatorów, których przebiegi będą filtrowane. Cyfra 4 oznacza wejście "audio".

Przykłady zastosowania instrukcji FILTER:

FILTER H, 2000, 0, 1, 2 - przebiegi generowane przez generatory 1 i 2 zostaną poddane filtracji poprzez filtr górnoprzepustowy o częstotliwości granicznej 2000 Hz.
FILTER T, 1000, 15, 1, 3, 4 - przebiegi generowane przez generator 1, 3 oraz sygnał akustyczny dostarczany z zewnątrz poprzez wejście "audio" są filtrowane poprzez filtr dolnoprzepustowy o częstotliwości granicznej 1000; częstotliwość graniczna jest podbita poprzez rezonans określony maksymalną wartością (15).